Houtrot Repareren of Vervangen?

Het hout in de hoek van een kozijn was verrot. Ik dacht eerst dat het om een kleine aangetaste plek ging, maar na wat prikken met een schroevendraaier bleek een groot gedeelte verrot te zijn.

Dat is ook vaak precies het probleem met houtrot: een klein gedeelte is zichtbaar aangetast en daardoor wordt gedacht dat het allemaal wel meevalt.

Wordt er nader onderzoek gedaan, door bijvoorbeeld op het hout te drukken met een vinger of gereedschap, dan blijkt een veel groter gedeelte rot te zijn.

Naast houtrot aan een kozijn heb ik ook houtrot meegemaakt aan een schutting, een windvaan en aan houten buiten meubels.

Aan houtrot moet altijd wat gedaan worden om te voorkomen dat de schimmel die houtrot veroorzaakt zich ongehinderd kan verspreiden en zo, op den duur, een gehele houten constructie kan aantasten.

De vraag die zich vaak bij de aanpak van houtrot aandient is: Moet houtrot gerepareerd worden of vervangen?

Als na het verwijderen van al het verrotte hout de resterende houten constructie nog sterk genoeg is om zijn oorspronkelijke functie te vervullen dan volstaat een reparatie. Is dit niet het geval dan dient houtrot vervangen te worden.

Houtrot repareren betekent dat een GOEDE houtrotvuller (link naar bol.com) wordt toegepast. Houtrot vervangen kan betekenen dat een deel van de houten constructie wordt vervangen (deelvervanging) of dat de gehele houten constructie wordt vervangen (totaalvervanging). Hierover later meer.

Voordat ik in ga op het correct repareren en vervangen van houtrot is het belangrijk om te weten hoe zowel het repareren als vervangen van houtrot voorkomen kan worden. Bij houtrot is voorkomen namelijk altijd beter (en vooral goedkoper) dan genezen.

Het repareren of vervangen van houtrot voorkomen

Het voorkomen van houtrot begint met het snappen van houtrot. Als houtrot beter wordt begrepen wordt duidelijk dat het vroegtijdig detecteren van houtrot belangrijk is. Houtrot voorkomen eindigt natuurlijk met hout beschermen. Hieronder komen deze drie pilaren van snappen, detecteren en beschermen aan bod.

Houtrot snappen

Houtrot ontstaat gewoonlijk door een schimmel (maar soms door bacteriën) in hout. Schimmels zorgen voor de afbraak van materiaal en vervullen daarmee een belangrijke rol in de cyclus van het ontstaan en vergaan van natuurlijke stoffen.

Houtrot ontstaat zodra vocht en zuurstof tegelijkertijd kunnen inwerken op hout: een houtrotschimmel kan dan pas zijn afbrekende activiteiten uitvoeren. Wordt vocht of zuurstof onthouden, dan zal geen houtrot ontstaan.

Hoe kan vocht bij hout worden weggehouden?

Houd vocht weg door hout te schilderen, beitsen of lakken: dit zijn de meest bekende vormen van het beschermen van hout (over deze meest toegepaste manieren om hout te beschermen later meer).

Andere manieren om vocht weg te houden is door hout af te dekken met een afschot, afdakje of portiek.

Regenwater kan ook worden weggehouden door verticaal een ‘trap structuur’ op te zetten (zie de afbeelding hieronder). Water zal zo afdruppen en niet kunnen inwerken op lager gelegen houtwerk. In vroegere tijden werd met dit principe in het achterhoofd veel gebouwd.

Vocht kan ook worden weggehouden door horizontale, waterpas lopende vlakken te vermijden. In plaats hiervan worden schuin aflopende vlakken gemaakt: hierdoor heeft vocht de kans weg te vloeien naar een lager punt.

Vocht kan ook worden weggehouden als nat hout de kans krijgt goed te drogen. Ook al komen vocht en zuurstof regelmatig samen op een stuk hout, als dit hout telkens goed kan drogen zal geen houtrot ontstaan.

Hoe kan zuurstof bij hout worden weggehouden?

Door hout onder water te plaatsen zal er geen directe inwerking van zuurstof mogelijk zijn. Ook het zuurstofatoom in water (de O in H₂O) kan niet (makkelijk) inwerken op hout.

Een houten stellage geplaatst in een vijver zal bijvoorbeeld dus niet snel gaan rotten. Vroeger werden de houten funderingen van huizen onder de grondwaterstand aangebracht, hierdoor kon deze fundering niet rotten door de inwerking van houtrotschimmels.

Zodra door de gelijktijdige inwerking van vocht en zuurstof toch een schimmel in hout is ontstaan zal deze schimmel zich kunnen uitbreiden door middel van woekerende, alles doordringende schimmeldraden.

Zo kan uiteindelijk een gehele houten constructie, of een compleet houten onderdeel, worden aangetast (met alle herstelkosten van dien). Voorkom deze ongebreidelde verspreiding, en almaar oplopende herstelkosten, door houtrot vroegtijdig te detecteren.

Houtrot detecteren

Voorbodes van houtrot in houtwerken zijn groene aanslag en kleine blaasjes op, of scheurtjes in, aangebrachte verf. Ook lichte verkleuringen van verflagen kunnen een teken zijn van houtrot in een beginnend stadium.

Bij huizen zijn het vaak kozijnen en dorpels die in een hoek houtrot gaan vertonen. Doorgaans zijn dit de laagst gelegen én vlakke hoeken omdat vocht zich hier kan verzamelen omdat het geen kans heeft weg te vloeien onder invloed van zwaartekracht.

Vaak is al wat verder ontwikkelde houtrot duidelijk herkenbaar. Het hout is dan zichtbaar aangetast en deze rotte stukken zijn makkelijk te verwijderen met bijvoorbeeld een schroevendraaier.

Toch is soms niet duidelijk tot hoever, of op welke andere plekken, hout verrot is of simpelweg té vochtig is om een gezonde, rotvrije toekomst tegemoet te gaan. Soms is een stuk hout in een hoek verrot, daaromheen enkele centimeters niet, maar daarna weer wel.

Om hier duidelijkheid over te krijgen kan een goedkoop elektrisch vochtmetertje van bol.com (geschikt voor het meten van houtvocht) worden ingezet .

Zo’n apparaatje plaats je op verschillende plekken op het hout, en als de meter een te hoge vochtigheid aangeeft (vanaf 20% vocht) dan weet je dat het hout ook daar té vochtig is en vroeg of laat zal gaan rotten.

Wordt een dergelijke detectie met een vochtmeter niet uitgevoerd - en enkel zichtbaar rot hout hersteld, plus het hout daar een centimeter of anderhalf omheen - dan bestaat er een grote kans dat het hout na enkele jaren opnieuw zal moeten worden hersteld. Maar dan dus op een andere plek.

Hout beschermen

Het kwam al even ter sprake: hout beschermen wordt veelal gedaan door het te schilderen, beitsen of lakken.

Het verven van hout duidt op een overkoepelende term voor het aanbrengen van een beschermende laag. Beitsen is een vorm van verven waarbij een dekkende of transparante (kleurloze) verf wordt aangebracht op hout. Beits trekt (in verschillende mate afhankelijk van het type beits) in hout en voorziet in een vochtregulerende werking.

Lakken is een andere vorm van verven, waarbij een laag verf wordt aangebracht die niet zozeer in het hout trekt maar daarop blijft liggen. Lakken voorziet zo vooral in een beschermende laag op de oppervlakte van het hout.

Anders dan bij beitsen kan lakken er voor zorgen dat reeds aanwezig vocht in het hout niet kan verdwijnen/opdrogen: de buitenste laklaag houdt het vocht als het ware opgesloten in het hout.

Wil je meer weten over hout beschermen middels beits of lak, lees dan het artikel Schutting Verven, Beitsen of Lakken? op deze website.

Belangrijk bij het beschermen van hout is dat het verven regelmatig plaatsvindt. Kijk goed op de verpakking van de beits of lak wat daarop wordt aangegeven over de beschermingsduur.

Houtrot repareren

Als al het verrotte hout is weggehaald en het resterende houten deel nog sterk genoeg is om zijn functie te vervullen kan houtrot gerepareerd gaan worden. Dit betekent dat de uitsparing, die is ontstaan met het weghalen van het rotte hout, gevuld gaat worden met een kunststof.

In de praktijk zal deze kunststof meestal een epoxy in de vorm van een houtrotvuller zijn.

Wat is een epoxy houtrotvuller? Dit is een harde kunststof welke is ontstaan door het mengen van (minimaal) twee aparte vloeibare/stroperige stoffen. De ene stof is de basis epoxy zelf, en de andere stof is een verharder.

Het mooie van een epoxy houtrotvuller is dat de uitgeharde kunststof enigszins flexibel blijft en bovendien bewerkbaar.

Zo lijkt de houtrotvuller op hout zelf: er is ruimte voor werking onder invloed van temperatuur & luchtvochtigheid én er kan bijvoorbeeld in worden geschroefd en geboord. Het schuren en vervolgens verven van een epoxy houtrotvuller is eveneens geen probleem.

In diepere gaten en uitsparingen moet houtrotvuller in lagen worden aangebracht.

Met een toepassing in lagen wordt voorkomen dat houtrotvuller gaat verzakken (indien toegepast op een verticaal vlak) en niet optimaal kan drogen.

Kijk goed op de verpakking wat de maximale laagdikte is. Ik houd meestal aan dat een laag maximaal 3 centimeter dik wordt. Na opdrogen kan een eventuele nieuwe laag worden aangebracht.

Let wel op dat de totale opvulling met houtrotvuller niet té dik en groot wordt. 5 à 6 centimeter is in mijn ervaring een maximale toelaatbare dikte.

Wordt er toch een dikkere laag houtrotvuller toegepast dan wijkt het geheel van opvuller teveel af van gewoon hout en wordt de ruimte voor werking minder. De mogelijkheid bestaat dan dat na enkele jaren een scheur ontstaat op de grens tussen het echte hout en de houtrotvuller.

In zo’n scheur kan vocht zich ophopen en mogelijk dieper in het hout doordringen. Het proces van de vorming van houtrot begint dan opnieuw.

De benodigdheden voor een houtrot reparatie zijn:

• Houtrotvuller
• Plaatje waarop de houtrotvuller bereid/gemengd kan worden plus een mengspatel
• Een primer / impregneermiddel (link naar bol.com) plus aanbrengkwast (optioneel, maar zeker aan te raden)
• Vochtmeter (geschikt voor het meten van houtvocht)
• Plamuurmes
• Schroevendraaier
• Scherpe smalle houtbeitel (of beter nog, dit geweldige setje van bol.com met verschillende formaten)
• Hamer
• Schuurpapier
• Stofkap
• Verf

Een houtrotreparatie bestaat uit deze stappen:

• Begin met het vaststellen van de omvang van het houtrot probleem. Check dus goed of de rot zich op één plek bevindt of op meerdere plekken. Gebruik het eerder besproken vochtmetertje om ook hout op te sporen dat al te vochtig is en in de toekomst problemen zal gaan geven.

• Zodra alle rotte en te natte plekken zijn vastgesteld kan met een schroevendraaier het rotte hout worden verwijderd. Met de houtbeitel en hamer moet ook 1.5 centimeter omliggend hout worden verwijderd (dit hout is ook reeds doordrongen met minuscule schimmeldraden).

  Te nat hout kan met de beitel eveneens worden weggehaald. Steek ook nu een extra 1.5 centimeter af.

• Optioneel kan vervolgens een primer op het nog goede hout worden aangebracht. Gebruik daartoe een kwast. De primer zorgt ervoor dat de epoxy goed hecht en creëert een stevige ondergrond die niet snel wéér zal worden aangetast.

• Meng de twee componenten van de houtrotvuller vervolgens op een plaatje. Dit mengen kan met een mengspatel (of een ander stukje hout, zoals het stokje van een ijsje) of met een plamuurmes worden gedaan. Maak niet meer aan dan nodig is en dan binnen een kwartier kan worden aangebracht.

• Met een plamuurmes kan de houtrotvuller nu worden aangebracht. (Gaat het om diepe gaten breng dan een eerste laag aan, latere lagen worden na het drogen van de eerste laag aangebracht).

  Let erop dat geen luchtlagen ontstaan: de vuller moet echt worden aangedrukt. Daarnaast moet het onderliggende hout droog zijn, houtrotvuller aanbrengen op niet geheel droog hout is vragen om problemen.

• Met het plamuurmes wordt de vuller afgestreken waardoor een mooi egaal oppervlak ontstaat. De vuller loopt uiteindelijk dus parallel aan het nog goede houtoppervlak. Mocht de afgestreken laag houtrotvuller nog iets boven het oppervlak van het hout lopen dan is dat niet erg, dit kan later worden weggeschuurd.

• Laat de epoxy vervolgens drogen (kijk op de verpakking voor de aanbevolen droogtijd).

• Na het drogen kan de epoxy worden geschuurd (stofkapje dragen) en tot slot worden geverfd.

Kortom: het correct repareren van houtrot komt neer op alle rotte én reeds te vochtige stukken hout verwijderen plus 1.5 centimeter omliggend hout. De vuller wordt aandrukkend geplaatst, waarbij rekening moet worden gehouden met de dikte van een laag en de dikte van alle aangebrachte lagen samen.

Houtrot vervangen

Blijft er na het verwijderen van rot hout weinig over van het houten deel? Dan is de kans groot dat het resterende goede hout niet meer sterk genoeg is om zijn ‘taak’ uit te voeren.

Zo zal een kozijn dat voor meer dan een kwart is aangetast niet langer een raam stevig kunnen vastzetten. Een tafelpoot van een buitentafel die op meerdere plekken zwaar is aangedaan zal de tafel niet meer naar behoren kunnen dragen – zeker niet als er voorwerpen op de tafel worden geplaatst.

In plaats van grote delen weggehaald hout op te vullen met houtrotvuller, kan een vervangend stuk hout worden geplaatst. Dit heet deelvervanging. Zo’n deelvervanging is duurzamer dan een dikke opvulling met veel (lagen) houtrotvuller. Bovendien is dit véél beter voor je portemonnee.

Soms is het beter een totaalvervanging uit te voeren. Hierbij wordt een houten deel in zijn geheel vervangen door een nieuw houten deel.

Totaalvervanging is vooral gerechtvaardigd als meerdere grote stukken vervangend hout moeten worden geplaatst, of als op een houten deel, waarop reeds deelvervanging is toegepast, opnieuw een deelvervanging moet worden toegepast.

De benodigdheden voor een deelvervanging zijn:

• Stuk hout als deelvervanger (gebruik bij voorkeur een zelfde houtsoort om gelijke werking te verkrijgen)
• Houtrotvuller (om het stuk hout mee vast te zetten: met houtrotvuller is ook prima te lijmen)
• Plaatje waarop de houtrotvuller bereid/gemengd kan worden plus mengspatel
• Een primer / impregneermiddel (link naar bol.com) plus aanbrengkwast (optioneel)
• Vochtmeter (geschikt voor het meten van houtvocht)
• Plamuurmes
• Schroevendraaier
• Zaag
• Houtbeitel
• Hamer
• Schuurpapier
• Stofkap
• Verf

Een deelvervanging bestaat uit deze stappen:

• Net als bij een houtrotreparatie moet eerst worden gekeken welke delen van het hout verrot zijn. Misschien zijn meerdere delen verrot, in plaats van enkel dat ene deel dat duidelijk zichtbaar verrot is. Gebruik het eerder genoemde vochtmetertje om ook hout op te sporen dat te vochtig is.

• Na het in kaart brengen van alle rotte en natte delen kan worden begonnen met het verwijderen hiervan.

  Eerst kan met een schroevendraaier het duidelijk rotte hout worden verwijderd. Vervolgens is het zaak 1.5 centimeter omliggend hout (hierin zijn ook onzichtbare schimmeldraden aanwezig) te verwijderen met beitel en hamer. Nat hout kan ook worden weggestoken, plus opnieuw 1.5 centimeter omliggend hout.

• Nu moet de uitsparing zo worden gemaakt dat deze zo recht mogelijk hoeken, en een bij voorkeur egaal oppervlak verkrijgt.

• Zorg dat het stuk hout als deelvervanger in de gemaakte uitsparing past. Het stuk hout moet wel iets kleiner zijn (5 millimeter aan alle kanten die door goed hout wordt omsloten): hierdoor wordt ruimte overgehouden voor de houtrotvuller die later als lijm zal dienen.

  Gebruik voor het op maat maken van het stuk hout een zaag en eventueel een beitel. Zo ontstaat uiteindelijk een op maat gemaakt stuk hout, met een zo simpel mogelijke rechthoekige vorm.

• Voordat het stuk hout in de uitsparing wordt geplaatst kunnen beide houten delen optioneel met een kwast worden ingestreken met primer / impregneermiddel. Dit middel zorgt ervoor dat de epoxy goed hecht en maakt dat het hout extra resistent is tegen rot.

• Vervolgens kan de houtrotvuller worden gemaakt door de twee componenten goed te mengen met een mengspatel. Er hoeft maar een relatief kleine hoeveelheid houtrotvuller te worden aangemaakt.

• Het is tijd om een 5 millimeter dunne laag aangemaakte houtrotvuller in de uitsparing aan te brengen met behulp van een plamuurmes. Het is niet erg als er wat meer vuller wordt aangebracht (bij het aandrukken van het stuk hout zal overtollige vuller naar buiten worden geperst).

• Druk daarna het stuk hout midden in de uitsparing. Strijk met een plamuurmes de overgang tussen vervangend hout en omliggend hout strak na: de houtrotvuller moet hier een naadloze verbinding vormen. Laat de houtrotvuller vervolgens goed drogen.

• Is de epoxy eenmaal droog dan kan het stuk aangebracht hout en houtrotvuller worden geschuurd. Draag bij schuren altijd een stofkap. Tot slot kan de verf worden aangebracht.

Kortom: het correct vervangen van houtrot houdt in dat al het rotte en natte hout inclusief 1.5 centimeter extra hout wordt weggehaald. De uitsparing wordt vervolgens specifiek gevormd. Een gelijksoortig stuk hout wordt daarna in de uitsparing vastgelijmd.

Besluit

Hiermee moet duidelijk zijn geworden wanneer houtrot beter vervangen kan worden, of wanneer juist een reparatie met houtrotvuller op zijn plaats is.

Beide vormen van houtrot herstel moeten op een specifieke manier worden uitgevoerd om een duurzame restauratie te verkijgen. Om het jaar bezig gaan met houtrot is simpelweg niet de bedoeling.

Misschien het belangrijkste om toekomstige houtrot te voorkomen is het begrijpen van het fenomeen houtrot. Zodra houtrot wordt begrepen is duidelijk welke vormen van beschermen daadwerkelijk effect sorteren.

Ik hoop in elk geval dat jouw houtrotprobleem hiermee kan worden opgelost en dat je er in de toekomst geen last meer van krijgt.