Werken aan een waterleiding kan je zélf doen. Vaak is men hier wat huiverig voor maar met enige kennis is dit echt prima te doen. In dit artikel - met vele handige afbeeldingen - vertel ik je er alles over.
Hieronder wil ik het hebben over 3 verschillende werkzaamheden aan een koperen waterleiding (onderstaande linkjes gaan direct naar de specifieke klus, maar lees ook de Voorbereiding en Benodigdheden nog):
Voorbereiding werken aan een waterleiding
Natuurlijk sluit je eerst de hoofdkraan af zodat er geen water meer uit de waterleiding kan stromen. De hoofdkraan bevindt zich in de kruipruimte, in een kelder inloopkast, in een afgedekte ruimte vlak bij de voordeur of in de meterkast.
Aan de hoofdkraan zit een watermeter, en meestal zit vlak daarvoor een handel of draaiknop waarmee het water kan worden afgesloten.
Sluit het water af en controleer vervolgens of er daadwerkelijk geen water meer uit bijvoorbeeld een kraan stroomt eens deze wordt opengedraaid (eerst zal er nog een kleine hoeveelheid water uitstromen, daarna zal de waterdruk wegvallen indien de hoofdkraan correct is afgesloten).
Het is verstandig om voor het afsluiten van het water naar het toilet te gaan en bijvoorbeeld koffie te zetten. Vertel huisgenoten dat er korte tijd geen water beschikbaar is. Voordat je aan de werkzaamheden begint is het belangrijk de benodigdheden hiervoor te verzamelen.
Benodigdheden werken aan een waterleiding
Algemene benodigdheden voor werken aan de waterleiding zijn:
- Handdoek (er zal altijd wat leidingwater nadruppen, handig dit op te vangen zodat nat gereedschap wordt voorkomen)
- Meetlint (om te checken of er 12, 15 of 22 millimeter leidingen zijn geplaatst en dus welke maat koppelingen je nodig hebt)
- Steeksleutels (link naar bol.com) om koppelingen aan te draaien (bahco’s of waterpomptangen raad ik af omdat koper snel beschadigd door deze gereedschappen, ze zitten namelijk minder strak om bijvoorbeeld moeren dan sleutels – bovendien
weetvoel je bij het gebruik van steeksleutels veel beter wanneer ‘vast is vast’ optreedt, hetgeen erg belangrijk is bij dit type klus) - Goede ijzerzaag (indien weinig ruimte om de leiding beschikbaar is)
- Pijpsnijder / buizensnijder (link naar bol.com, indien veel beweegruimte om de leiding beschikbaar is)
- Ijzervijltje (voor het zogenaamde ontbramen of voor het mogelijke verf van een leiding verwijderen)
- Afdop, koppel of buig koppelingen (afhankelijk van de werkzaamheden: check deze benodigdheden bij hun respectievelijke kopjes hieronder)
Koppelingen? Wat bedoel je daarmee? Met koppelingen bedoel ik zogenaamde knelkoppelingen. Dit zijn koppelingen, zoals deze van bol.com, die aan een waterleiding worden gekneld door middel van een knelring tussen een moer en koppelstuk (specifieke afbeeldingen volgen later). Dergelijke koppelingen kunnen ook weer verwijderd worden.
Werkzaamheden aan een waterleiding kunnen ook worden uitgevoerd door middel van solderen in plaats van door koppelingen. Koppelingen werken echter prima (ook voor langere duur in mijn ervaring) - laat eventueel soldeerwerk bovendien bij voorkeur uitvoeren door een loodgieter.
Kunnen ook verschillende diameters waterleidingen aan elkaar worden gekoppeld? Ja, dat kan! Let er dan op dat je materiaal koopt dat hiervoor geschikt is, concreet dus bijvoorbeeld een koppelstuk met aan de ene kant een diameter van 12 millimeter en aan de andere kant een diameter van 15 millimeter.
Ik heb gehoord dat teflontape om de schroefdraden kan worden gewikkeld? Bij het werken met koperen waterleidingen is dit niet nodig. Is er sprake van gasleidingen (waar dit artikel niet over gaat) dan is dit van toepassing.
Let op: gebruik nooit (goedkopere) stalen buizen als waterleidingen. Enkel (rood)koperen buizen zijn veilig voor gebruik als waterleidingen of de moderne kunststof waterleidingen met KIWA (wettelijke normering voor drinkwater voorzieningen) keurmerk. Stalen buizen worden gebruikt voor gas en de centrale verwarming.
Hoe een waterleiding afdoppen?
Een waterleiding afdoppen betekent dat je een waterleiding afsluit, dit doe je met een soort dop (een eindstop) die ingenieus wordt vastgezet op de koperen waterleiding middels een knelverbinding of knelkoppeling. Hieronder twee afbeeldingen die een afgeronde afdopping in beeld brengen.
Een waterleiding kan ook worden afgesloten door solderen, maar afsluiten met een knelkoppeling gaat sneller én kan je zelf doen (laat soldeerwerk beter uitvoeren door een loodgieter). Soms wordt beweerd dat een knelkoppeling enkel geschikt is als tijdelijke afsluiting: in mijn ervaring werkt een goed uitgevoerde afdopping ook prima als langdurige afsluiting.
Wil je een waterleiding in een muur afdoppen? (dus niet langs een muur) Dan zal je deze in principe niet zelf kunnen zagen of snijden. Ik raad je aan om dan via solderen een afsluiting van de waterleiding te realiseren, laat dit doen door een vakman.
Voor een afdopping heb je drie benodigdheden nodig (vaak te koop in een kant-en-klare set, maar ook los) die passen op de diameter van de betreffende waterleiding (vaak 12, 15 of 22 millimeter) – zie ook de afbeelding hieronder:
- een eindstop
- een knelring
- een (wartel)moer
De lengte van het stuk leiding welke afgedopt wordt mag niet te lang zijn omdat daarin anders een ruime hoeveelheid water (of lucht) in kan blijven staan die ruimte geeft voor de ontwikkeling van de legionella bacterie.
Meet daarom de diameter van hoofdleiding (vaak 12, 15 of 22 millimeter) en vermenigvuldig deze met 5: dit is de maximale lengte van het stuk leiding welke afgedopt zal worden (met een centimeter of 6 zit je altijd wel goed). Zie onderstaande afbeelding.
Opmerking: Ik heb zelf mijn waterleiding op deze manier afgedopt en nooit problemen ondervonden met bijvoorbeeld de Legionella bacterie (ook niet na langere afwezigheid door vakantie). Toch is een officiële richtlijn (NEN 1006 art 3.1.4) bij de aanleg van leidingwaterinstallaties dat een 'dood eind' niet voorkomt. Dit ter complete informatie.
Tip : Als de leidingen niet vast zitten (wat vaak wél het geval is) kan in plaats van afdoppen ook geprobeerd worden het eventueel geplaatste T-koppelstuk te vervangen door een recht stuk. Hiervoor is echter draaiing van de leidingen noodzakelijk terwijl dit normaliter niet mogelijk is zonder veel breek-, afkoppel- en sloopwerk (zie onderstaande afbeelding).
Stappenplan voor een waterleiding afdoppen:
| Stap | Te doen |
|---|---|
| 1 |
Zaag de waterleiding die je wil afdoppen op de juiste lengte af met een ijzerzaag. Heb je veel ruimte dan kan je ook een pijpsnijder gebruiken (zie onderstaande afbeelding). Probeer zo recht mogelijk te zagen of snijden. 
|
| 2 |
Na het zagen of snijden van de leiding zal je rafels of bramen op het koper zien (vaak zowel aan de binnen– als buitenkant). Maak deze bramen glad met behulp van een ijzervijl. Worden de bramen aan de binnenkant niet weggevijld dan zal de leiding uiteindelijk een geluid kunnen gaan maken onder invloed van stromend water. Soms is een koperen waterleiding geverfd: vijl deze verflaag dan een aantal centimeters weg, hierdoor zal de knelkoppeling beter pakken op de leiding. |
| 3 |
Plaats de moer en knelring om de waterleiding. Druk vervolgens de eindstop op het uiteinde van de leiding (zie onderstaande afbeelding). 
|
| 4 |
Draai zowel de moer als eindstop in eerste instantie met de hand zo vast én recht mogelijk op elkaar. Op het moment dat dit niet verder lukt gebruik je de steeksleutels om ze nog strakker op elkaar te draaien – je merkt vervolgens vanzelf wanneer ze vast zitten (zonder echt kracht te zetten kan je de sleutels dan niet meer bewegen). Zodra ze vast zitten hoef je ze niet nog strakker vast te draaien. De afdopping is nu geplaatst. |
| 5 |
Zet de watertoevoer weer aan en beoordeel zorgvuldig of er geen water langs of bij de afdopping vrij komt. Is dit wel het geval draai de afdopping dan iets strakker aan. Lekt of drupt er geen water, ook niet na ongeveer een uur opnieuw kijken, dan is de afdopping geslaagd. |
Hoe een waterleiding koppelen?
Een koperen waterleiding koppelen aan een andere waterleiding kan je zelf doen met behulp van een verbindingsstuk (koppelstuk): dit werkt uitstekend en is bovendien vlot te doen. Dit kan ook door middel van solderen, maar laat dit bij voorkeur doen door een loodgieter.
Bedenk bij het koppelen van waterleidingen dat warm water meer warmte verliest naarmate de totale lengte van de waterleiding langer wordt. Denk dus eerst na over hoe een gekoppelde leiding toch zo kort mogelijk wordt.
Voor een koppeling heb je deze benodigdheden nodig (passend bij de diameter van de waterleiding, doorgaans 12, 15 of 22 millimeter) – zie ook de afbeelding hieronder:
- een (koppel)verbindingsstuk
- knelringen
- (wartel)moeren
Stappenplan voor waterleidingen koppelen:
| Stap | Te doen |
|---|---|
| 1 |
Zaag (met een ijzerzaag) of snij (met een pijpsnijder) de verbindende uiteinden waterleidingen zo recht mogelijk af. Vaak zal het uiteinde van een nieuwe waterleiding al recht zijn, controleer dit echter wel en zaag desnoods de leiding alsnog recht af. |
| 2 |
Vijl vervolgens de binnenkant én de buitenkant van de afgezaagde leidingen. Je kan dit ontbramen eventueel ook doen met het speciale uitklapbare mesje of pinnetje op de pijpsnijder (zie de afbeelding hieronder). Doe je dit ontbramen niet dan kan de leiding gaan ‘zingen’ als er water doorstroomt. 
Is één deel waterleiding geverfd? Of allebei de delen? Schuur deze verflaag dan weg met de vijl of eventueel een stukje schuurpapier. Het ontstane ruwe oppervlak zorgt ervoor dat de koppeling strakker komt te zitten. |
| 3 |
Tijd om eerst de moeren en dan de knelringen om de stukken waterleiding te plaatsen. Eén waterleiding zal waarschijnlijk al vast liggen, zitten of hangen: druk hier het koppelingsstuk op en druk vervolgens de andere leiding hier weer in. |
| 4 |
Draai de moeren handmatig vast op het koppelingsstuk. Zorg dat de moeren zo recht mogelijk worden aangedraaid. Als dit op een gegeven moment niet verder wil met handkracht gebruik je de steeksleutels om ze vaster te draaien. Overdrijf niet met vastdraaien: als je dit te hard doet kan er scheurvorming of kromtrekking in het koppelstuk of in de moeren plaatsvinden. |
| 5 |
Zet de hoofdkraan weer aan en controleer of er geen water bij de koppeling vrijkomt. Is dit wel het geval dan kan je de moeren nog iets strakker aandraaien. Het is hierbij beter steeds een klein stukje aan te draaien en vervolgens opnieuw te controleren op lekkage dan in één keer zeer hard aan te draaien. Zie je geen vochtdruppels, ook niet na een uurtje wachten, dan is de koppeling succesvol. |
Hoe een waterleiding buigen?
Een waterleiding buigen kan je doen met een buigtang (zowel te gebruiken voor het mooi en egaal buigen van een harde als een zachte/flexibele koperen leiding) maar de lengte van de leiding blijft hierbij gelijk. Meestal wordt voor buigen daarom een gebogen verbindingsstuk gebruikt, een haakse knelkoppeling (link naar bol.com), waaraan een nieuw stuk leiding (van elke gewenste lengte) kan worden gekoppeld (zie onderstaande afbeelding).
Voor een buiging heb je deze benodigdheden nodig (passend bij de diameter van de waterleiding, doorgaans 12, 15 of 22 millimeter) – zie ook onderstaande afbeelding:
- een gebogen verbindingsstuk
- knelringen
- (wartel)moeren
Stappenplan voor waterleidingen buigen:
| Stap | Te doen |
|---|---|
| 1 |
Nadat de positie voor de buiging is vastgesteld kan de reeds aanwezige waterleiding zo recht mogelijk worden afgezaagd of gesneden (met de pijpsnijder). Doorgaans zal de nieuwe leiding al een recht afgesneden uiteinde hebben, maar als dit niet het geval is maak het uiteinde dan alsnog zo recht mogelijk. |
| 2 |
Gebruik het uitklapbare mesje van de pijpsnijder om bramen in het koper te effenen. Dit ontbramen kan ook met een ijzervijltje. Ontbramen zorgt ervoor dat de leidingen geen geluid maken eens er water onder druk doorheen wordt gestuwd. Mocht er verf op de leidingen zitten schuur dit dan af (2 centimeter afschuren is genoeg) zodat de knelkoppeling zo strak mogelijk komt te zitten. |
| 3 |
Schuif de moeren en vervolgens de knelringen om de waterleidingen. Plaats daarna het gebogen verbindingsstuk. |
| 4 |
Met de hand kunnen de wartelmoeren nu op het verbindingsstuk worden geschroefd. Probeer zo recht mogelijk (langs de schroefdraad) te schroeven. Soms zie je dat de moer wat scheef zit: draai deze dan rustig los en draai hem er opnieuw op maar dan geheel recht. Zodra je handmatig niet meer verder kan schroeven gebruik je voor het laatste deel de steeksleutels. Onthoud hierbij: ‘vast is vast’. |
| 5 |
Tijd om te checken of de buiging van de waterleiding lekvrij is. Draai de hoofdkraan weer open en kijk of er lekkage optreedt. Is dit wel het geval (dan zie je kleine druppeltjes bij het verbindingsstuk ontstaan) draai de moeren met de steeksleutels dan iets strakker aan. Als er geen lekkage meer optreedt, ook niet na een uurtje wachten, dan is de buiging geslaagd. |
Okay, ik hoop dat hiermee duidelijk is geworden hoe je een waterleiding in jouw huis afdopt, koppelt of buigt. Ik wens je alvast veel succes met de werkzaamheden!